Lễ Cúng trăng hay còn gọi Lễ hội Ok Om Bok diễn ra vào ngày rằm tháng 10 âm lịch hằng năm. Theo quan niệm của đồng bào dân tộc Khmer, mặt trăng là vị thần điều hòa thời tiết làm cho mưa thuận gió hòa, mang lại mùa màng bội thu. Đây là thời điểm chuyển mùa từ gió mùa Tây Nam sang gió mùa Đông Bắc, hay nói cách khác là sự giao mùa từ mùa mưa sang mùa nắng và đây cũng là thời điểm thu hoạch nông sản, do đó đồng bào Khmer cùng nhau tổ chức lễ tạ ơn vị thần Mặt trăng bằng nông sản vừa thu hoạch được. Trong mùa lễ hội này, đồng bào Khmer lồng ghép nhiều hoạt động khác mang tính văn hóa như: đua Ghe Ngo, thả hoa đăng trên các dòng sông.
Lễ hội Ok Om Bok (Lễ Cúng trăng) gắn liền với tín ngưỡng tôn giáo cũng được người Khmer tổ chức để tưởng nhớ đến vị bồ tát (tiền thân đức Phật Thích ca) sinh ra là một con thỏ có lòng từ bi vô hạn, với tâm nguyện dâng hiến cuộc đời mình cho thần Indra để hoàn thành công đức của mình. Chuyện kể rằng, có một hôm để thử lòng con thỏ, thần Indra đã xuống trần gian và xuất hiện như một Bà-la-môn trước mặt con thỏ với hình dạng mệt mỏi vừa đói vừa khát, khóc lóc trong nỗi tuyệt vọng và nói rằng: “Đời tôi sẽ bị hủy hoại nếu không có thức ăn”. Ngay lúc đó, con thỏ là nhân vật của vị bồ tát, trả lời: “Tôi chỉ có máu thịt, nếu muốn, Ngài có thể tìm củi và đốt lửa, tôi sẽ nhảy vào lửa để biến thành thức ăn ” cho Ngài dùng. Vừa nghe xong, Indra lập tức đốt lửa. Trong khi đó, con thỏ nhảy vào đống lửa hồng không hề chậm trễ. Nhưng bằng sức mạnh của lòng từ bi vô thượng và sự hiến dâng tuyệt vời của con thỏ, thần Indra đã bay đi ôm chặt con thỏ ra khỏi đóng lửa, không để một sợi lông nào bị cháy. Sau đó, thần Indra bay lên trời lấy một viên đá cẩm thạch vẽ một con thỏ trong vòng tròn mặt trăng và mọi người có thể nhìn thấy rõ ràng hình ảnh con thỏ vào ngày rằm âm lịch.
Do đó, hằng năm vào ngày rằm tháng 10 âm lịch, các chùa Phật giáo Nam tông và từng hộ gia đình đồng bào dân tộc khmer đều tổ chức lễ cúng trăng, họ chuẩn bị đồ cúng gồm: cơm dẹp, dừa, chuối, khoai, củ lùn,… tất cả những thứ này do họ trồng và thu hoạch được đem dâng cúng tạ ơn đối với thần mặt trăng, sau đó tổ chức thả hoa đăng và đèn gió (Tuy nhiên việc thả đèn gió đã bị cấm tại Quyết định số 95/2009/QĐ-TTg ngày 17/7/2009 của Thủ tướng Chính phủ “về việc cấm sản xuất, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán, đốt và thả đèn trời” nhằm phòng tránh cháy nổ).
Quang cảnh Lễ cúng trăng tại Chùa Kompong Ksan, phường 6, thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh
Đặc biệt, tại khu di tích Ao Bà Om, Phường 8, thành phố Trà Vinh, Tỉnh ủy, UBND tỉnh tổ chức các hoạt động mừng lễ hội Ok Om Bok gắn với Hội chợ xúc tiến Thương mại – Du lịch – Nông thôn, tổ chức triển lãm những hình ảnh về xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nông thôn mới, phát triển du lịch, các danh lam thắng cảnh, các di tích lịch sử cách mạng; trưng bày giới thiệu các sản phẩm, văn hóa, ẩm thực đặc trưng của đồng bào dân tộc Khmer Trà Vinh, ban đêm tổ chức các nghi thức Ok Om Bok, thả hoa đăng phù hợp với truyền thống của đồng bào, thu hút hàng ngàn du khách trong và ngoài tỉnh đến tham quan vui chơi, giải trí.
Gian hàng trưng bày hiện vật của đơn vị huyện Càng Long tại Lễ hội Ok Om Bok năm 2019
Lễ hội Ok Om Bok (lễ Cúng trăng) khẳng định giá trị lịch sử văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer lưu truyền từ bao đời nay, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia tại Quyết định số 2684/QĐ-BVHTTDL ngày 25/8/2014. Đây là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ nói chung và tỉnh Trà Vinh nói riêng trước sự quan tâm của Đảng, Nhà nước ta trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số./.
Bài, ảnh: Kim Đạt